Reakcje polekowe mogą wystąpić w różnym czasie od rozpoczęcia terapii, w związku z czym dzieli się je na natychmiastowe, zależne od mechanizmu IgE (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, zapalenie spojówek, nieżyt nosa, skurcz oskrzeli, objawy żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha oraz anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny) i nie natychmiastowe, inaczej opóźnione (wysypki plamisto-grudkowe i opóźniona pokrzywka). Reakcje nie natychmiastowe są uzależnione od limfocytów T. Ciężkie skórne reakcje polekowe (severe cutaneous adverse reaction – SCAR) występują rzadko. Zalicza się do nich: rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczną nekrolizę naskórka (toxic epidermal necrolysis – TEN), zespół DRESS (drug rash with eosinophilia and systemic syndrome – DRESS), ostrą uogólnioną osutkę krostkową (acute generalized exanthematous pustulosis – AGEP) oraz erytrodermię indukowaną lekami.
Hemodializa należy do pozaustrojowych metod terapeutycznych wykorzystywanych między innymi w leczeniu ostrych zatruć toksycznymi substancjami, ale nie w przypadku SCAR. Lekarze pochodzący z Minnesoty (USA) opisali trzy przypadki pacjentów, u których zastosowanie hemodializy w przebiegu ciężkiej reakcji polekowej z objawami systemowymi okazało się skuteczne, zarówno w zwalczaniu objawów skórnych, jak i ogólnych. Pacjenci prezentowali cechy: ostrej uogólnionej osutki krostkowej (AGEP), toksycznej nekrolizy naskórka oraz linijnej IgA dermatozy/choroby pęcherzowej (linear IgA bullous dermatosis/disease, linear IgA disease – LABD).
Pozostaje wciąż zagadką, czy efektywność hemodializy wyniknęła z usunięcia czynnika sprawczego reakcji (leku), czy też przyczyniło się do tego pośrednio oczyszczenie krwi z nagromadzonych toksyn mocznicowych lub innych substancji, prowadzących do uszkodzenia komórek i globalnie – złego stanu pacjenta. Autorzy podkreślili, że hemodializa niesie ze sobą ryzyko, a zwłaszcza możliwość rozwoju infekcji wynikających z obecności cewników, przy czym zagrożenie to w porównaniu do potencjalnego wyleczenia chorego jest względne, jednak zawsze powinno być brane pod uwagę.
Zdaniem autorów omawianej publikacji, hemodializa powinna znaleźć się w kręgu opcji terapeutycznych nie tylko nefrologów i hematologów, ale także dermatologów. Autorzy podkreślają, że jej wykorzystanie w przypadku ciężkiej skórnej reakcji polekowej połączonej z objawami ogólnymi jest skuteczne i pozwala ograniczyć zarówno objawy miejscowe, jak i systemowe.
Na podstawie: el-Azhary R.A., Wang M.Z., Wentworth A.B., Hickson L.J.: Treatment of severe drug reactions by hemodialysis. Int J Dermatol 2018; 57: 177–182.
Lek. Paulina Szczepanik-Kułak
