Wyróżnia się dwa rodzaje objawu Raynauda: pierwotny (zwany dawniej chorobą Raynauda, dotyczy do 80% przypadków) oraz wtórny do innych chorób, zwany dawniej zespołem Raynauda. Warto zaznaczyć, że dolegliwości we wtórnym OR są zazwyczaj bardziej dotkliwe dla pacjentów, z często dominującą fazą zasinienia oraz owrzodzeniami i martwicą opuszek palców. Ciężki objaw Raynauda uznaje się za znacznie pogarszający jakość życia dotkniętych nim osób. Podstawą zaleceń terapeutycznych jest edukacja pacjenta. W leczeniu farmakologicznym można stosować m.in. blokery kanałów wapniowych, antagonistów receptora AT1 angiotensyny II, miejscowe azotany, kwas acetylosalicylowy, heparynę drobnocząsteczkową w dawkach terapeutycznych, analogi prostaglandyn, a także inhibitory fosfodiesterazy typu 5. Dodatkowo u wybranych chorych niereagujących na leczenie farmakologiczne, a zwłaszcza zagrożonych martwicą palców rąk, można rozważyć leczenie inwazyjne – sympatektomię piersiową lub iniekcje toksyny botulinowej (BTX-A).
W trwającym 3 lata badaniu, obejmującym 15 osób z ciężkim objawem Raynauda, po uwzględnieniu kryteriów włączenia i wyłączenia, w okolice palców rąk podawano typ A toksyny botulinowej. W odbywających się po 30 minutach, 7 dniach, 3 miesiącach, 6 miesiącach i corocznych kontrolach oceniano stopień zadowolenia pacjenta, liczbę epizodów OR w tygodniu, poprawę w odczuwanych dolegliwościach bólowych na podstawie skali VAS oraz ustępowanie owrzodzeń. W dokonanej analizie statystycznej wyników badania wykazano, że toksyna botulinowa jest bardzo skutecznym, dobrze tolerowanym i znacząco obniżającym nasilenie bólu sposobem leczenia ciężkiego OR. Mechanizm działania BTX-A opiera się prawdopodobnie na zwiększaniu przepływu krwi, dzięki rozszerzeniu naczyń krwionośnych, wynikającym z blokady wychwytu zwrotnego acetylocholiny w obrębie mięśniówki naczyniowej, inhibicji kanałów sodowych oraz neuroprzekaźników. Sugeruje się także zdolność toksyny botulinowej do ograniczania bólu przez hamowanie oddziaływania układu współczulnego.
Na podstawie omawianej pracy można wnioskować, że toksyna botulinowa A stanowi obiecującą, bezpieczną, łatwo dostępną i skuteczną alternatywną metodę leczenia ciężkiego objawu Raynauda. Dokładnej oceny i dalszych badań wymaga określenie populacji z OR, u której można zastosować to leczenie.
lek. Paulina Szczepanik-Kułak
Na podstawie:
Gomez-Zubiaurb A., Medina-Montavlo S., Piteiro-Bermejo A.B. i wsp.: Botulinum toxin type A treatment for Raynaud’s phenomenon: Experience and 3-year follow-up, JAAD 2018; 79 (3): AB1.
