Mechanizm działania metotreksatu jest bardzo złożony. Ponadto jest to lek o dobrze poznanych działaniach niepożądanych, wśród których wyróżnia się ogólne (np. nudności, zmęczenie, jadłowstręt), hematologiczne, żołądkowo-jelitowe, onkogenne, infekcyjne, neurologiczne, a także dotyczące układu rozrodczego i oddechowego. W przypadku pacjentów w wieku podeszłym, stosujących metotreksat, u których dodatkowo występuje limfopenia, śródmiąższowa choroba płuc lub przyjmujących inne leki immunosupresyjne, istnieją zalecenia, aby w profilaktyce pneumocystozowego zapalenia płuc stosować trimetoprim-sulfametoksazol. Jednakże połączenie obu leków z uwagi na synergistyczną mielosupresję, nefro- i hepatotoksyczność, wydaje się być kontrowersyjne. Havele i wsp. dokonali retrospektywnego badania, do którego po uwzględnieniu kryteriów włączenia, zakwalifikowano 100 pacjentów. U 6% stwierdzono wystąpienie działań niepożądanych wymagających zakończenia terapii łączonej: znaczące podwyższenie poziomu transaminaz (n=4), leukopenii (n=2), zaburzeń kognitywnych, zmęczenia i bólu głowy. U 4 chorych stwierdzono współwystępujące cechy niewydolności wątroby. Autorzy zwrócili uwagę, że profilaktyka pneumocystozowego zapalenia płuc u chorych stosujących MTX stanowi skuteczną i bezpieczną opcję terapeutyczną, jednakże może się wiązać z wystąpieniem powikłań, szczególnie u pacjentów z chorobami towarzyszącymi. Dlatego też przed włączeniem terapii skojarzonej, a także w trakcie jej trwania, zasadne wydaje się prowadzenie kontroli klinicznych i laboratoryjnych, uwzględniających morfologię krwi i badania biochemiczne.
Na podstawie:
Havele SA, Ellis A, Chaitoff A, Khanna U, Parambil J, Langford CA, Fernandez AP. Safety of trimethoprim-sulfamethoxazole for Pneumocystis jirovecii pneumonia prophylaxis in patients taking methotrexate. J Am Acad Dermatol. 2021 Jan;84(1):166-168.
