MS 2024; 2: 66-68.
Jatrogenny przerost dziąseł indukowany stosowaniem blokerów kanału wapniowego. Seria przypadków
Priyadarshini GAG, Edsor E, Sajesh S i wsp. Calcium Channel Blockers – Induced Iatrogenic Gingival Hyperplasia: Case Series. J Pharm Bioallied Sci. 2023; 15(Suppl 1): S821-S824.
Nadciśnienie tętnicze stanowi globalny problem zdrowia publicznego – dotyczy 1,4 miliarda ludzi na całym świecie. Preparaty stosowane w farmakoterapii nadciśnienia mogą powodować jatrogenny przerost dziąseł, nazywany także lekozależnym. Jest on definiowany jako „przerost lub powiększenie rozmiaru dziąseł wynikające w całości czy też w części z ogólnoustrojowego stosowania leków”. Częstość występowania przerostu dziąseł związanego z leczeniem nadciśnienia tętniczego zaobserwowano u 19,6% pacjentów przyjmujących blokery kanału wapniowego, u 12,5% pacjentów przyjmujących leki z grupy antagonistów receptora angiotensyny II oraz u 7,5% pacjentów przyjmujących inhibitory konwertazy angiotensyny. Wśród pozostałych farmaceutyków mogących przyczyniać się do rozwoju tego problemu wymienia się leki przeciwdrgawkowe i immunosupresyjne. W omawianej pracy z piśmiennictwa światowego przedstawiono serię przypadków lekozależnego przerostu dziąseł u pacjentów przyjmujących blokery kanału wapniowego.
W pierwszym przypadku 55-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Stomatologii z powodu obecnego od 3 miesięcy obrzęku dziąseł w rejonie szczęki i żuchwy. Pacjent skarżył się również na okresowe krwawienie dziąseł. Z powodu nowo zdiagnozowanego nadciśnienia przyjmował doustnie amlodypinę w dawce 5 mg. Po wykluczeniu pozostałych przyczyn rozpoznano lekozależny przerost dziąseł. Podjęto decyzję o odstawieniu amlodypiny i zastąpieniu jej hydrochlorotiazydem w dawce 12,5 mg per os. Ponadto wykonano skaling i root planing (SRP). Kontrola po miesiącu wykazała wyraźną poprawę stanu klinicznego. W związku z tym przeprowadzono stopniową interwencję chirurgiczną.
Drugi przypadek opisywał historię 63-letniej kobiety, która zgłosiła się w związku z obserwowanym od 2 miesięcy rozchwianiem zębów w odcinku tylnym żuchwy po stronie prawej. Wśród pozostałych dolegliwości pacjentka wymieniła halitozę, utrudnione żucie pokarmów, oraz – obecne od 6 miesięcy – krwawienie podczas szczotkowania. Stwierdzono złą higienę jamy ustnej. W wywiadzie uzyskano informację o rozpoznanym przed 2 laty nadciśnieniu tętniczym leczonym doustnie amlodypiną w dawce 5 mg. Postawiono diagnozę lekozależnego przerostu dziąseł. Postępowanie obejmowało wycofanie terapii amlodypiną i wdrożenie jako alternatywy telmisartanu w dawce 20 mg per os. Przeprowadzono zabieg SRP. Podczas wizyty kontrolnej, mimo poprawy stanu klinicznego, wykonano gingiwektomię. W efekcie uzyskano całkowite ustąpienie problemu przerostu.
Trzeci opis przypadku dotyczył analogicznego problemu występującego u 73-letniego pacjenta, który w ciągu 6 miesięcy poprzedzających wizytę u stomatologa obserwował u siebie stopniowe powiększenie dziąseł w obszarze szczęki i żuchwy. Zmianom towarzyszyła halitoza i utrudnione żucie pokarmów. Od 5 lat mężczyzna był leczony z powodu nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca za pomocą nifedypiny oraz aspiryny, odpowiednio w dawce 20 mg i 75 mg. Stwierdzono lekozależny przerost dziąseł i zalecono zmianę nifedypiny na telmisartan z hydrochlorotiazydem. Zalecono odstawienie aspiryny na tydzień w celu przeprowadzenia zaplanowanych zabiegów SRP oraz gingiwektomii.
Z kolei w ostatnim, czwartym opisie przedstawiono przypadek 63-letniej kobiety, u której przed 2 tygodniami pojawił się bolesny obrzęk dziąseł. W badaniu stwierdzono ruchomość III stopnia zębów 11, 22, 23, 24 i 26. Pacjentka od 15 lat była leczona nifedypiną w dawce 20 mg. W związku z tym rozpoznano lekozależny przerost dziąseł i podjęto decyzję o zamianie leku na inny. Wykonano również ekstrakcję rozchwianych zębów, SRP, a następnie przeprowadzono leczenie protetyczne braków zębowych.
Stan wszystkich pacjentów poprawił się po odstawieniu leków przyczyniających się do powstania przerostu oraz przeprowadzeniu profilaktyki profesjonalnej i interwencji terapeutycznej.
Przerost dziąseł, znany również jako hipertrofia lub hiperplazja dziąseł, można podzielić na:
Profilaktyka lekozależnego przerostu dziąseł obejmuje monitorowanie stanu przyzębia, dobrą higienę jamy ustnej oraz eliminację miejscowych czynników drażniących. U pacjentów leczonych za pomocą leków mogących powodować przerost dziąseł zaleca się podtrzymującą terapię periodontologiczną powtarzaną co pół roku. Leczenie przerostu dziąseł wymaga odstawienia dotychczas przyjmowanego leku i wdrożenie alternatywnej farmakoterapii z udziałem innego preparatu – poprawę zaobserwowano nawet po zamianie na inny lek z tej samej grupy. U tych chorych należy przeprowadzić niechirurgiczne leczenie periodontologiczne (SRP).
Do chirurgicznych metod leczenia należą:
Rekomenduje się, aby pacjenci przyjmujący blokery kanału wapniowego byli poddawani systematycznej ocenie stanu przyzębia w celu wczesnego wykrycia i leczenia lekozależnego przerostu dziąseł. Istotna jest także edukacja pacjentów w zakresie odpowiedniej higieny jamy ustnej, będąca podstawą profilaktyki tego problemu klinicznego.
dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej PUM w Szczecinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski
KOMENTARZ
Polekowy przerost dziąseł (drug induced gingival overgrowth – DIGO) występuje jako skutek uboczny stosowania leków przeciwdrgawkowych, immunosupresyjnych i blokerów kanałów wapniowych (1-3). W przeszłości indukowany lekami rozrost definiowano jako hiperplazję lub hipertrofię, terminu takiego użyto również w oryginalnym artykule. Zarówno hiperplazja, jak i hipertrofia to rozpoznania ściśle histologiczne, które wymagają analizy mikroskopowej próbki tkanki. Hiperplazję charakteryzuje zwiększenie liczby komórek, natomiast hipertrofię powiększenie poszczególnych komórek. Ponieważ na podstawie badania klinicznego nie jest możliwa identyfikacja hiperplazji i hipertrofii, właściwsze są określenia: powiększenie dziąseł (enlargement) lub przerost (overgrowth) (1-4).
Polekowy przerost dziąseł jest działaniem niepożądanym leków przeciwdrgawkowych, immunosupresyjnych i blokerów kanałów wapniowych (1-4). Poza lekami w ekspresji zmian przerostowych istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz zapalenie wywołane płytką nazębną (5). Autorzy artykułu jako przyczynę przerostu dziąseł podają również leki z grupy antagonistów receptora angiotensyny II oraz inhibitorów konwertazy angiotensyny. Dane te powinny być jednak interpretowane z dużą ostrożnością, pochodzą bowiem tylko z jednej publikacji i dotyczą populacji tureckiej (6).
Autorzy artykułu przedstawiają cztery przypadki polekowego przerostu dziąseł wywołanego pochodnymi dihydropirydyny. Są to leki pierwszego wyboru w leczeniu osób z nadciśnieniem tętniczym w podeszłym wieku. We wszystkich przypadkach zastosowano terapię konwencjonalną, a więc leczenie niechirurgiczne uzupełnione zmianą leku przyczynowego na inny lek hipotensyjny – diuretyk tiazydowy i/lub sartan. Autorzy artykułu nie wspominają jednak o wdrożeniu kontroli płytki nazębnej przez pacjenta. Ponieważ biofilm bakteryjny i wywołane nim zapalenie odgrywają dużą rolę w ekspresji przerostu, zmotywowanie i instruktaż higieny są nieodzownymi elementami leczenia, zwłaszcza że przerost bardzo utrudnia przeprowadzanie procedur higienicznych i może być wyzwaniem dla pacjenta. Nieprzestrzeganie zaleceń higienicznych może być przyczyną nawrotów, które w większości przypadków wymagają leczenia chirurgicznego (4).
W dwóch opisanych przypadkach pacjenci zgłaszali zwiększoną ruchomość zębów. Nie została wywołana przerostem dziąseł, można więc przypuszczać, że diagnoza nie była pełna. Nie przeprowadzono diagnostyki w kierunku zapaleń przyzębia czy innych zmian, którym może towarzyszyć zwiększenie ruchomości zębów. Autorzy nie wspominają o przeprowadzeniu istotnej w takich przypadkach diagnostyki radiologicznej.
Na podkreślenie zasługują zawarte w podsumowaniu artykułu rekomendacje zgłaszania się na wizyty kontrolne w regularnych odstępach czasu oraz poinstruowanie pacjenta, w jaki sposób przeprowadzać zabiegi higieniczne, aby były skuteczne, ponieważ optymalna higiena zmniejsza ryzyko przerostów.
dr hab. n. med. Agnieszka Droździk
specjalista periodontolog
Samodzielna Pracowania Periodontologii Przedklinicznej PUM w Szczecinie
Kierownik: dr hab. n. med. Agnieszka Droździk
Piśmiennictwo
1. Seymour RA, Ellis JS, Thomason JM. Risk factors for drug-induced gingival overgrowth. J Clin Periodontol. 2000; 27:217-23.
2. Fardal Ø, Lygre H. Management of periodontal disease in patients using calcium channel blockers-gingival overgrowth, prescribed medications, treatment responses and added treatment costs. J Clin Periodontol. 2015;42:640-6.
3. Hall EE. Prevention and treatment considerations in patients with druginduced gingival enlargement. Curr Opin Periodontol. 1997;4:59-63.
4. Mawardi H, Alsubhi A, Salem N i wsp. Management of medication-induced gingival hyperplasia: A systematic review. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol. 2021;131:62-72.
5. Mitic K, Kaftandzieva S, Janev E i wsp. The role of dental plaque in development of drug-induced gingival overgrowth [DGO]. JSM Dent Surg. 2017;2(3):1020.
6. Ustaoğlu G, Erdal E, Karaş Z. Influence of different anti-hypertensive drugs on gingival overgrowth: A cross-sectional study in a Turkish population. Oral Dis. 2021;27(5):1313-9.
Priyadarshini GAG, Edsor E, Sajesh S i wsp. Calcium Channel Blockers – Induced Iatrogenic Gingival Hyperplasia: Case Series. J Pharm Bioallied Sci. 2023; 15(Suppl 1): S821-S824.
Nadciśnienie tętnicze stanowi globalny problem zdrowia publicznego – dotyczy 1,4 miliarda ludzi na całym świecie. Preparaty stosowane w farmakoterapii nadciśnienia mogą powodować jatrogenny przerost dziąseł, nazywany także lekozależnym. Jest on definiowany jako „przerost lub powiększenie rozmiaru dziąseł wynikające w całości czy też w części z ogólnoustrojowego stosowania leków”. Częstość występowania przerostu dziąseł związanego z leczeniem nadciśnienia tętniczego zaobserwowano u 19,6% pacjentów przyjmujących blokery kanału wapniowego, u 12,5% pacjentów przyjmujących leki z grupy antagonistów receptora angiotensyny II oraz u 7,5% pacjentów przyjmujących inhibitory konwertazy angiotensyny. Wśród pozostałych farmaceutyków mogących przyczyniać się do rozwoju tego problemu wymienia się leki przeciwdrgawkowe i immunosupresyjne. W omawianej pracy z piśmiennictwa światowego przedstawiono serię przypadków lekozależnego przerostu dziąseł u pacjentów przyjmujących blokery kanału wapniowego.
W pierwszym przypadku 55-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Stomatologii z powodu obecnego od 3 miesięcy obrzęku dziąseł w rejonie szczęki i żuchwy. Pacjent skarżył się również na okresowe krwawienie dziąseł. Z powodu nowo zdiagnozowanego nadciśnienia przyjmował doustnie amlodypinę w dawce 5 mg. Po wykluczeniu pozostałych przyczyn rozpoznano lekozależny przerost dziąseł. Podjęto decyzję o odstawieniu amlodypiny i zastąpieniu jej hydrochlorotiazydem w dawce 12,5 mg per os. Ponadto wykonano skaling i root planing (SRP). Kontrola po miesiącu wykazała wyraźną poprawę stanu klinicznego. W związku z tym przeprowadzono stopniową interwencję chirurgiczną.
Drugi przypadek opisywał historię 63-letniej kobiety, która zgłosiła się w związku z obserwowanym od 2 miesięcy rozchwianiem zębów w odcinku tylnym żuchwy po stronie prawej. Wśród pozostałych dolegliwości pacjentka wymieniła halitozę, utrudnione żucie pokarmów, oraz – obecne od 6 miesięcy – krwawienie podczas szczotkowania. Stwierdzono złą higienę jamy ustnej. W wywiadzie uzyskano informację o rozpoznanym przed 2 laty nadciśnieniu tętniczym leczonym doustnie amlodypiną w dawce 5 mg. Postawiono diagnozę lekozależnego przerostu dziąseł. Postępowanie obejmowało wycofanie terapii amlodypiną i wdrożenie jako alternatywy telmisartanu w dawce 20 mg per os. Przeprowadzono zabieg SRP. Podczas wizyty kontrolnej, mimo poprawy stanu klinicznego, wykonano gingiwektomię. W efekcie uzyskano całkowite ustąpienie problemu przerostu.
Trzeci opis przypadku dotyczył analogicznego problemu występującego u 73-letniego pacjenta, który w ciągu 6 miesięcy poprzedzających wizytę u stomatologa obserwował u siebie stopniowe powiększenie dziąseł w obszarze szczęki i żuchwy. Zmianom towarzyszyła halitoza i utrudnione żucie pokarmów. Od 5 lat mężczyzna był leczony z powodu nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca za pomocą nifedypiny oraz aspiryny, odpowiednio w dawce 20 mg i 75 mg. Stwierdzono lekozależny przerost dziąseł i zalecono zmianę nifedypiny na telmisartan z hydrochlorotiazydem. Zalecono odstawienie aspiryny na tydzień w celu przeprowadzenia zaplanowanych zabiegów SRP oraz gingiwektomii.
Z kolei w ostatnim, czwartym opisie przedstawiono przypadek 63-letniej kobiety, u której przed 2 tygodniami pojawił się bolesny obrzęk dziąseł. W badaniu stwierdzono ruchomość III stopnia zębów 11, 22, 23, 24 i 26. Pacjentka od 15 lat była leczona nifedypiną w dawce 20 mg. W związku z tym rozpoznano lekozależny przerost dziąseł i podjęto decyzję o zamianie leku na inny. Wykonano również ekstrakcję rozchwianych zębów, SRP, a następnie przeprowadzono leczenie protetyczne braków zębowych.
Stan wszystkich pacjentów poprawił się po odstawieniu leków przyczyniających się do powstania przerostu oraz przeprowadzeniu profilaktyki profesjonalnej i interwencji terapeutycznej.
Przerost dziąseł, znany również jako hipertrofia lub hiperplazja dziąseł, można podzielić na:
- zapalny,
- lekopochodny,
- dziedziczny,
- związany z przyczynami ogólnoustrojowymi.
Profilaktyka lekozależnego przerostu dziąseł obejmuje monitorowanie stanu przyzębia, dobrą higienę jamy ustnej oraz eliminację miejscowych czynników drażniących. U pacjentów leczonych za pomocą leków mogących powodować przerost dziąseł zaleca się podtrzymującą terapię periodontologiczną powtarzaną co pół roku. Leczenie przerostu dziąseł wymaga odstawienia dotychczas przyjmowanego leku i wdrożenie alternatywnej farmakoterapii z udziałem innego preparatu – poprawę zaobserwowano nawet po zamianie na inny lek z tej samej grupy. U tych chorych należy przeprowadzić niechirurgiczne leczenie periodontologiczne (SRP).
Do chirurgicznych metod leczenia należą:
- konwencjonalna gingiwektomia,
- elektrokoagulacja,
- laseroterapia,
- zabiegi płatowe.
Rekomenduje się, aby pacjenci przyjmujący blokery kanału wapniowego byli poddawani systematycznej ocenie stanu przyzębia w celu wczesnego wykrycia i leczenia lekozależnego przerostu dziąseł. Istotna jest także edukacja pacjentów w zakresie odpowiedniej higieny jamy ustnej, będąca podstawą profilaktyki tego problemu klinicznego.
dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej PUM w Szczecinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski
KOMENTARZ
Polekowy przerost dziąseł (drug induced gingival overgrowth – DIGO) występuje jako skutek uboczny stosowania leków przeciwdrgawkowych, immunosupresyjnych i blokerów kanałów wapniowych (1-3). W przeszłości indukowany lekami rozrost definiowano jako hiperplazję lub hipertrofię, terminu takiego użyto również w oryginalnym artykule. Zarówno hiperplazja, jak i hipertrofia to rozpoznania ściśle histologiczne, które wymagają analizy mikroskopowej próbki tkanki. Hiperplazję charakteryzuje zwiększenie liczby komórek, natomiast hipertrofię powiększenie poszczególnych komórek. Ponieważ na podstawie badania klinicznego nie jest możliwa identyfikacja hiperplazji i hipertrofii, właściwsze są określenia: powiększenie dziąseł (enlargement) lub przerost (overgrowth) (1-4).
Polekowy przerost dziąseł jest działaniem niepożądanym leków przeciwdrgawkowych, immunosupresyjnych i blokerów kanałów wapniowych (1-4). Poza lekami w ekspresji zmian przerostowych istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz zapalenie wywołane płytką nazębną (5). Autorzy artykułu jako przyczynę przerostu dziąseł podają również leki z grupy antagonistów receptora angiotensyny II oraz inhibitorów konwertazy angiotensyny. Dane te powinny być jednak interpretowane z dużą ostrożnością, pochodzą bowiem tylko z jednej publikacji i dotyczą populacji tureckiej (6).
Autorzy artykułu przedstawiają cztery przypadki polekowego przerostu dziąseł wywołanego pochodnymi dihydropirydyny. Są to leki pierwszego wyboru w leczeniu osób z nadciśnieniem tętniczym w podeszłym wieku. We wszystkich przypadkach zastosowano terapię konwencjonalną, a więc leczenie niechirurgiczne uzupełnione zmianą leku przyczynowego na inny lek hipotensyjny – diuretyk tiazydowy i/lub sartan. Autorzy artykułu nie wspominają jednak o wdrożeniu kontroli płytki nazębnej przez pacjenta. Ponieważ biofilm bakteryjny i wywołane nim zapalenie odgrywają dużą rolę w ekspresji przerostu, zmotywowanie i instruktaż higieny są nieodzownymi elementami leczenia, zwłaszcza że przerost bardzo utrudnia przeprowadzanie procedur higienicznych i może być wyzwaniem dla pacjenta. Nieprzestrzeganie zaleceń higienicznych może być przyczyną nawrotów, które w większości przypadków wymagają leczenia chirurgicznego (4).
W dwóch opisanych przypadkach pacjenci zgłaszali zwiększoną ruchomość zębów. Nie została wywołana przerostem dziąseł, można więc przypuszczać, że diagnoza nie była pełna. Nie przeprowadzono diagnostyki w kierunku zapaleń przyzębia czy innych zmian, którym może towarzyszyć zwiększenie ruchomości zębów. Autorzy nie wspominają o przeprowadzeniu istotnej w takich przypadkach diagnostyki radiologicznej.
Na podkreślenie zasługują zawarte w podsumowaniu artykułu rekomendacje zgłaszania się na wizyty kontrolne w regularnych odstępach czasu oraz poinstruowanie pacjenta, w jaki sposób przeprowadzać zabiegi higieniczne, aby były skuteczne, ponieważ optymalna higiena zmniejsza ryzyko przerostów.
dr hab. n. med. Agnieszka Droździk
specjalista periodontolog
Samodzielna Pracowania Periodontologii Przedklinicznej PUM w Szczecinie
Kierownik: dr hab. n. med. Agnieszka Droździk
Piśmiennictwo
1. Seymour RA, Ellis JS, Thomason JM. Risk factors for drug-induced gingival overgrowth. J Clin Periodontol. 2000; 27:217-23.
2. Fardal Ø, Lygre H. Management of periodontal disease in patients using calcium channel blockers-gingival overgrowth, prescribed medications, treatment responses and added treatment costs. J Clin Periodontol. 2015;42:640-6.
3. Hall EE. Prevention and treatment considerations in patients with druginduced gingival enlargement. Curr Opin Periodontol. 1997;4:59-63.
4. Mawardi H, Alsubhi A, Salem N i wsp. Management of medication-induced gingival hyperplasia: A systematic review. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol. 2021;131:62-72.
5. Mitic K, Kaftandzieva S, Janev E i wsp. The role of dental plaque in development of drug-induced gingival overgrowth [DGO]. JSM Dent Surg. 2017;2(3):1020.
6. Ustaoğlu G, Erdal E, Karaş Z. Influence of different anti-hypertensive drugs on gingival overgrowth: A cross-sectional study in a Turkish population. Oral Dis. 2021;27(5):1313-9.
