Przez wiele lat AZS w wieku niemowlęcym utożsamiano ze skazą białkową. Ponieważ w pierwszym okresie życia dziecka jedynym pokarmem jest mleko, właśnie je obarczono mianem silnego alergenu. Często odstępowano w karmieniu niemowląt od karmienia piersią, upatrując w karmieniu naturalnym przyczynę zaostrzenia stanu chorobowego niemowlęcia. Wprowadzano do żywienia/„leczenia” kolejne hydrolizaty białek mleka krowiego, czy też mleko sojowe. I jakby zapomniano, że pokarmem gatunkowo swoistym dla niemowlęcia jest mleko matki, a jego skład przy stałym wydzielaniu przez gruczoły mleczne dostosowuje się do potrzeb rosnącego organizmu i jest inny w różnym czasie (nie bez znaczenia jest aspekt psychologiczny karmienia, profilaktyka wad zgryzu itp.). Jesteśmy ssakami i czy nam się to podoba, czy nie, musimy uznać ten fakt.
Podobieństwa antygenowego szukamy, aby dobrać jak najlepiej zgodność tkankową w układzie dawca‑biorca. Oczywiście zbliżone antygenowo jest mleko krowie, ale jest ono gatunkowo swoiste tylko dla cieląt. Wynika stąd, że najlepszym sposobem odżywiania niemowlęcia jest wyłącznie karmienie mlekiem matki, o czym wiedziały już nasze praprababki, oddając do karmienia niemowlęta, których biologiczne matki z różnych powodów nie mogły karmić swoich dzieci (zmarły przy porodzie, były chore albo w sferach dworskich była taka moda) tzw. mamkom. Potem nastała moda na karmienie sztuczne. Wiąże się to oczywiście z procesem rozwoju przemysłu, emancypacją kobiet, łatwym dostępem do sztucznych mieszanek itp.
Karmienie naturalne zapewnia optymalny rozwój dziecka, tzn. odpowiedni przyrost masy i długości/wysokości ciała oraz jego rozwój intelektualny, ale jednocześnie „programuje” istotne funkcje organizmu, także w wieku dorosłym.
W czerwcu 2009 roku opublikowane zostało stanowisko Komitetu Żywienia Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) dotyczące karmienia piersią. Według Komitetu celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne lub pełne karmienie piersią przez około 6 miesięcy (pełne karmienie piersią polega na karmieniu piersią i podawaniu wody lub napojów przygotowanych na jej bazie, np. doustnych płynów nawadniających).
Zgodnie z opublikowanymi w 2008 roku wytycznymi Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) dotyczącymi interwencji żywieniowych we wczesnym okresie życia:
- obecnie nie ma dowodów naukowych, że stosowanie diety eliminacyjnej przez matkę w czasie ciąży i/lub laktacji zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby alergicznej u dziecka;
- w zapobieganiu chorobom alergicznym zalecane jest karmienie piersią przez minimum 4 miesiące;
wyłączne karmienie piersią przez co najmniej 3 miesiące zmniejsza ryzyko wystąpienia astmy, ale efektu tego nie obserwuje się powyżej 6. r.ż.;
- dane o umiarkowanej wiarygodności wskazują, że stosowanie hydrolizatów białka może opóźnić rozwój lub zapobiec chorobom atopowym; nie wszystkie hydrolizaty są równie skuteczne;
- preparaty sojowe nie powinny być stosowane w zapobieganiu alergii ze względu na brak danych dotyczących ich skuteczności;
- pokarmy uzupełniające (wszystkie pokarmy stałe i płyny inne niż mleko kobiece lub mieszanki mleczne dla niemowląt) nie powinny być wprowadzane przed ukończeniem 4.‑6. m.ż., ale nie ma danych naukowych, że opóźnione ich wprowadzanie zapobiega występowaniu chorób atopowych bez względu na to, czy dziecko jest karmione sztucznie, czy piersią. Dotyczy to również produktów uważanych za potencjalnie alergizujące, takich jak ryby, jaja kurze i orzeszki ziemne (tych nie zaleca się podawać ze względu na możliwość zakrztuszenia niemowlęcia). Stanowisko AAP jest identyczne jak Komitetu Żywienia ESPGHAN;
- u dzieci w wieku powyżej 4.‑6. m.ż. nie ma danych, aby jakakolwiek interwencja żywieniowa korzystnie wpływała na ryzyko choroby alergicznej.
Wprowadzanie pokarmów uzupełniających zalecane przez ekspertów pokrywa się z praktyką naszych przodków, gdyż nasze prababcie podawały twarde przylepki chleba do „gryzienia”, gdy dzieciom wyrzynały się pierwsze zęby mleczne, czyli średnio w wieku 7 miesięcy.
Podobne są zalecenia opracowane przez Zespół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii w Polsce z 2007 roku.
Zarówno nazewnictwo, patomechanizm, obraz kliniczny, jak i leczenie są przedmiotem stałej dyskusji i kontrowersji (np. dawniej obowiązująca była hipoteza patogenezy AZS od wewnątrz na zewnątrz, a obecnie hipoteza typu od zewnątrz do wewnątrz).
W patomechanizmie AZS podkreślano rolę alergenów pokarmowych i powietrznopochodnych. Wykazano, że dodatni wynik testu z danym alergenem nie dowodzi jego klinicznej roli w AZS, lecz jedynie wskazuje na „gotowość” do reakcji alergicznej. Najważniejsza jest korelacja wyników badań laboratoryjnych z wywiadem i kontrolowanymi próbami prowokacyjnymi z danym alergenem.
Wydaje się, że rola alergii pokarmowej była przeceniana, co skutkowało drastycznymi dietami dla niemowląt (nieraz dla matek w ciąży i karmiących) aż do skrajnych przypadków, w których dziecko (bo tak wynikało z testów!) mogło jeść tylko ryż i marchewkę. Na szczęście dzieci są silne i z właściwym sobie potencjałem genetycznym przetrwały próby pozbawienia ich tego, co właściwe i należne dla wieku.
Źródło: Kaszuba A., Kuchciak-Brancewicz M.: Atopowe zapalenie skóry i pokrzywka, [w:] Kaszuba A., Kuchciak-Brancewicz M.: Ilustrowana dermatologia dziecięca. Podstawowe problemy kliniczne w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2013, ss. 16-18.
